Social Return on Investment (SROI) ตอนที่ 5

ในตอนนี้จะสรุปสิ่งที่จะต้องดำเนินการในการขับเคลื่อนและประเมินโครงการเพื่อสังคม ที่ถูกเรียกว่า "การสร้างเส้นทางสู่ผลกระทบทางสังคมของโครงการเพื่อสังคม (Social impact pathway)" ซึ่งจะเกิดขึ้นภายหลังการเก็บข้อมูลจากผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย และจากการทบทวนเอกสารที่เกี่ยวข้องต่าง ๆ มาสังเคราะห์เป็น Social impact pathway ที่จะช่วยให้มองเห็นถึงภาพรวมทั้งหมด ทั้งในด้าน ปัจจัยนำเข้า (Input), กิจกรรม (Activities), ผลผลิต (Output), ผลลัพธ์ (Outcome), ผู้ใช้ประโยชน์ (User) และผลกระทบ (Impact)

1. ปัจจัยนำเข้า (Input)
ตัวอย่างเช่น งบประมาณ องค์ความรู้ บุคลากรผู้นำโครงการ เช่น นักกิจกรรม นักวิจัย นักสังคมสงเคราะห์ เป็นต้น
และรวมถึง ทรัพยากรสำหรับสร้างผลลัพธ์ทางสังคม/ใช้ในกิจกรรม

ปัจจัยชั้นต้น ได้แก่ เงินทุน แรงงาน เครื่องจักร อุปกรณ์ ที่ดิน เวลา ความเชี่ยวชาญ เป็นต้น

ปัจจัยนำเข้า หมายถึง ปัจจัยที่ทำให้โครงการสามารถขับเคลื่อนไปได้ อาจแบ่งโครงสร้างออกได้เป็น

- ปัจจัยเชิงบุคคล
- งบประมาณ
- เครื่องจักร
- องค์ความรู้

2. กิจกรรม (Activities)
หมายถึง การดำเนินงานหรือวิธีการเพื่อตอบวัตถุประสงค์ของโครงการ การกำหนดกิจกรรม ทำให้เกิดผลผลิตที่มีความสอดคล้องกับวัตถุประสงค์ของโครงการ

3. ผลผลิต (Output)
หมายถึง ผลที่เกิดขึ้นสิ่งแรก และชัดเจนที่สุดจากโครงการที่ตรงตามวัตถุประสงค์จากโครงการ โดยทั่วไปผลผลิตที่เกิดขึ้นจากโครงการเพื่อสังคม สามารถจำแนกได้ 3 ประเภท ได้แก่

- ผลิตภัณฑ์ที่เกี่ยวข้องที่ได้รับจากโครงการและถูกประเมินว่ามีศักยภาพ
- แนวทางปฏิบัติที่ดี เช่น เกษตรปลอดภัย การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และแนวทางการส่งเสริมคุณภาพชีวิตชุมชน
- นวัตกรรม ที่เกิดขึ้นจากโครงการ

4. ผลลัพธ์ (Outcome)
หมายถึง การนำผลผลิตของโครงการไปใช้ประโยชน์ในกลุ่มเป้าหมาย มีการเปลี่ยนแปลงในระดับการยอมรับผลผลิตไปใช้ประโยชน์ทั้งในเชิงความรู้ ทัศนคติ พฤติกรรม การปฏิบัติ และทักษะ

โดยมิติด้านผลลัพธ์ จะพิจารณา 2 ประเด็น คือ

- ประเด็นผู้ใช้ประโยชน์ (User)
- ประเด็นด้านความเปลี่ยนแปลง (Change) 

5. ผู้ใช้ประโยชน์ (User)
คือ ผู้นำผลผลิตของโครงการไปใช้ประโยชน์ ผู้ใช้ประโยชน์อาจมีหลายกลุ่ม เช่น นักวิจัย ชุมชนที่ตั้งของโครงการ เป็นต้น

6. การเปลี่ยนแปลง (Change)
ผู้ใช้ประโยชน์เกิดการเปลี่ยนแปลงในทัศนคติ พฤติกรรม การปฏิบัติ และทักษะ หลังจากที่นำผลผลิตจากโครงการมาใช้ประโยชน์ ซึ่งผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นอาจเกิดขึ้นตามแผนของโครงการ และอาจเกิดขึ้นได้โดยบังเอิญแม้ไม่ได้วางแผนไว้

7. ผลกระทบ (Impact)
เป็นผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงของผลลัพธ์ในวงกว้าง ทั้งมิติด้านเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม โดยพิจารณารวมผลกระทบ ทั้งทางตรงและทางอ้อม ทั้งที่เกิดตามแผนหรือนอกเหนือจากแผน ทั้งเชิงบวกและเชิงลบ

ที่มา : คู่มือการประเมินผลกระทบทางสังคมและผลตอบแทนทางสังคมจากการลงทุนโครงการเพื่อสังคม, วิทยาลัยพัฒนาศาสตร์ ป๋วย อึ้งภากรณ์, มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2564

บทความโดย
รศ.(พิเศษ)ดร.กฤษฎา เสกตระกูล
ที่ปรึกษา
ตลาดหลักทรัพย์แห่งประเทศไทย